De opvang van vluchtelingen uit Oekraïne in Nederland kampt met ernstige problemen. Onderzoeksgroep Opora luidt de noodklok: gevluchte vrouwen en kinderen zouden regelmatig slachtoffer zijn van geweld, waaronder mishandeling, verkrachting en uitbuiting. In sommige gevallen zouden minderjarigen zelfs worden aangezet tot prostitutie. De signalen wijzen op een schrijnende realiteit binnen overvolle opvanglocaties, waar kwetsbare mensen in een systeem verstrikt raken zonder dat zij makkelijk hulp kunnen inroepen.
Overbelasting opvanglocaties
Het lijkt een paradox: Nederland heeft via de Richtlijn Tijdelijke Bescherming onderdak, zorg en werkrecht voor Oekraïense vluchtelingen geregeld. Toch leiden volle opvanglocaties tot ernstige tekortkomingen. Bewoners weten vaak niet bij wie ze terechtkunnen met klachten. Taalbarrières, angst voor represailles en onzekerheid over rechten weerhouden velen ervan überhaupt melding te maken van misstanden. Dat zegt Opora, die benadrukt dat de meldingen die binnenkomen waarschijnlijk slechts het topje van de ijsberg vormen.
Angst als stilmakende factor
Voor veel vluchtelingen is de opvanglocatie niet alleen een toevluchtsoord, maar ook een omgeving waarin consequent hulp zoeken ontmoedigd wordt. Afhankelijkheid van huisvesting, het ontbreken van directe toegang tot hulpinstanties en psychologische barrières spelen een rol. Vrouwen durven niet te spreken over geweld, uit schaamte of omdat ze vrezen dat daarmee hun verblijf in gevaar komt. Kinderen zijn vaak getuige of direct betrokken bij situaties die geen kind zou moeten meemaken, maar missen gelegenheid of moed om hun situatie te rapporteren.
Niet alleen fysieke, ook seksuele uitbuiting
Volgens Opora betreft het probleem niet louter geweld in huiselijke sfeer, maar ook seksuele uitbuiting. In sommige opvanglocaties zouden kinderen worden gestimuleerd tot prostitutie. Voedend vanuit wanhopige situaties, worden slachtoffers financieel afhankelijk van mensen in hun omgeving, waardoor de grens naar uitbuiting ver weg lijkt. De slachtoffers lijken gevangen in systemen waar veel partijen betrokken zijn, zonder dat er effectieve bescherming is.
Structurele tekortkomingen in hulpstructuur
Branche- en overheidsorganen wijzen op een gebrek aan toegankelijke meldpunten voor Oekraïense vluchtelingen. Hulpverlening is vaak georganiseerd via algemene kanalen, waarbij taal- en cultuurbarrières het effectiever maken van hulp ondermijnen. Verschillende opvanginstellingen hebben geen direct aanspreekpunt voor melding van seksuele of fysieke misstanden. Bovendien ontbreekt het vaak aan vertaalde informatie, waardoor veel bewoners niet weten dat zij rechten hebben – of hoe deze uit te oefenen.
WODC-rapport: psychische nood en belemmerde integratie
Tegelijk toont onafhankelijk onderzoek door het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum dat psychische problemen wijdverbreid zijn: een aanzienlijk deel van de Oekraïense vluchtelingen ervaart mentale klachten, slaapproblemen en stress. Voor vrouwen is dat aandeel zelfs hoger dan gemiddeld. Taalsystemen en structurele participatiemogelijkheden zijn nog onvoldoende ontwikkeld, waardoor veel vluchtelingen geïsoleerd raken. In combinatie met overvolle opvang lijkt de situatie vatbaar bedoeld voor misbruik, zonder dat er effectief toezicht is.
Lokale en nationale instanties onder druk
De Rijksoverheid en gemeenten hanteren sinds de komst van de Oekraïnecrisis de Regeling opvang ontheemden Oekraïne (RooO), waarin richtlijnen en bekostiging voor opvang zijn vastgelegd. Maar de middelen staan onder grote druk. Veiligheidsregio’s melden capaciteitsproblemen en gemeenten worstelen met het vinden van locaties en personeel. De urgentie om opvanglocaties uit te breiden, meldpunten te verbeteren en ondersteuning toegankelijker te maken, neemt toe.
Oproep tot onmiddellijke verbeteringen
Maatschappelijke organisaties en hulpverleners roepen op tot directe actie. Ze pleiten voor:
Veilige, discrete meldpunten waar slachtoffers in hun eigen taal en zonder angst voor repercussies maatregelen kunnen ondernemen
Verbeterde voorlichting aan bewoners, zodat zij hun rechten kennen
Uitgebreide psychosociale ondersteuning, gespecialiseerd voor vluchtelingen uit oorlogsgebieden
Beter toezicht op opvanglocaties, met regelmatige inspectie en training voor personeel in het herkennen van signalen van misbruik
Zonder hulp blijft een kwetsbare groep Oekraïense vluchtelingen in een systeem gevangen dat haar niet voldoende beschermt. Terwijl de opvangcrisis voortduurt, dringt de vraag zich op: wanneer wordt Nederland opgemerkt dat menselijkheid boven beleidskaders moet staan?
