Migratie, woningbouw of klimaat. Vaak worden dit de belangrijkste verkiezingsthema’s genoemd. Toch blijkt uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) dat Nederlanders zich vooral zorgen maken over de politiek zelf. Maar liefst 68 procent van de kiezers vindt openheid en transparantie het allerbelangrijkst. Slechts 12 procent vindt dat besluiten soms achter gesloten deuren mogen worden genomen, schrijft Serv Wiemers, directeur van de Open State Foundation.
Vertrouwen op dieptepunt
Het vertrouwen in de politiek is historisch laag. Volgens het SCP is er een duidelijke wisselwerking: transparantie wekt vertrouwen, en vertrouwen schept ruimte voor meer openheid. In Nederland lijkt die balans juist omgekeerd: gesloten besluitvorming leidt tot dalend vertrouwen, waardoor de politiek zich nog verder afsluit.
Een sprekend voorbeeld is minister Rijkaart (Binnenlandse Zaken), die al tien jaar weigert een lobbyregister in te voeren, ondanks aanhoudende verzoeken uit de Kamer. In landen als Duitsland en Frankrijk is zo’n register al lang de norm. Ook staatssecretaris Van Marum (Digitalisering) besloot dat een verplicht algoritmeregister niet nodig is – terwijl 94 procent van de Nederlanders juist wél wil weten hoe geautomatiseerde besluiten tot stand komen.
Daarnaast wordt de Wet open overheid (Woo) structureel overtreden: ministeries doen gemiddeld 188 dagen over informatieverzoeken, terwijl de wettelijke termijn 42 dagen is.
Politieke keuzes
Uit een analyse van verkiezingsprogramma’s blijkt dat GroenLinks-PvdA, SP, Volt en NSC pleiten voor meer transparantie op alle terreinen: lobbycontacten, algoritmes en Woo-naleving. Daartegenover staan partijen als VVD, BBB, JA21, SGP en CDA, die volgens onderzoekers eerder een stap terug zetten. De PVV heeft geen uitgewerkt plan, maar stemde wel vóór invoering van een lobbyregister.
Kans voor herstel
De verkiezingen van deze maand worden daarmee ook een keuze over de stijl van politiek bedrijven. Veel kiezers vinden niet migratie of klimaat het grootste probleem, maar het gebrek aan eerlijkheid en openheid in Den Haag.
De vraag is of partijen die transparantie hoog op de agenda zetten, dit vertrouwen kunnen herstellen. Zoals Jack Welch ooit zei: “Trust happens when leaders are transparent.”
