Uithoorn – Wat begint als een vreedzaam protest tegen de komst van een asielzoekerscentrum, eindigt steeds vaker in chaos. Naast bezorgde buurtbewoners mengen zich tegenwoordig ook hooligans, jongeren en de snelgroeiende Defend-groepen in het verzet. Het resulteert in een explosieve mix van frustratie, nationalisme en verzet tegen het gezag.
Een grimmige sfeer in Uithoorn
“Wie tegen asielzoekers is, drie meter naar voren!” De stem van de man in het zwart galmt door de straat. De groep gehoorzaamt lachend, alsof het om een grap gaat, maar de spanning is voelbaar. De politie staat klaar met busjes aan de overkant; schijnwerpers aan, helmen op. Kapuchons gaan omhoog, gezichten verdwijnen achter doeken. Er klinkt vuurwerk, er wordt geschreeuwd: “AZC, weg ermee!”
Wat begon als een rustige bijeenkomst in Uithoorn, verandert na afloop in een dreigende confrontatie. Zo’n duizend mensen kwamen protesteren tegen twee geplande asielzoekerscentra: één in het dorp zelf, en één net over de grens in Amstelveen. Onder de demonstranten bevinden zich veel lokale bewoners, maar ook ervaren actievoerders die meerdere keren per week bij vergelijkbare protesten opduiken.
Bekende gezichten uit het coronatijdperk
Tussen de Nederlandse en prinsenvlaggen duiken leden op van Defend Netherlands, de beweging rond Eldor van Feggelen. De voormalige drugsveroordeelde was tijdens de coronaprotesten al een beruchte verschijning – onder meer vanwege het dragen van Jodensterren met “niet gevaccineerd”.
Van Feggelen is deze avond niet in Uithoorn; hij bevindt zich bij een protest in Houten, dat eveneens in arrestaties zal eindigen. Wel aanwezig is Peter van Vliet, een veteraan binnen extreemrechtse kringen.
“Er broeit iets,” zegt hij. “Mensen zijn het zat. Ze zien dat Defend groeit en voelen dat ze niet alleen staan.”
Van Vliet, die al decennia “in verzet” zegt te zijn, werd onlangs opgepakt voor het dragen van een NSDAP-trui tijdens een demonstratie in Den Haag. Zijn ideologische overtuigingen botsen soms met de werkelijkheid – zo verklaart hij zijn vriendschap met een niet-witte medestrijder met de woorden: “Hij is geadopteerd, hij heeft wit bloed.”
Van coronaprotest tot Defend-netwerk
Zondag in Amsterdam duikt een ander bekend gezicht op: Tinus Koops, voormalig dakloze en ex-verslaafde, die tijdens de coronapandemie veelvuldig demonstreerde. Hij organiseert het Nationaal Protest op het Museumplein – tegen het asielbeleid, tegen de EU, tegen de ‘digitale euro’, en voor een Nexit.
Van Feggelen weigert aanvankelijk deelname: “Het gaat om Nederland, niet om oorlogen elders.” Toch verschijnt hij later alsnog met zijn eigen aanhang in de hoofdstad.
Daar verzamelen zich ook groepen hooligans, vooral mannen in zwarte jassen van het merk Stone Island. De Mobiele Eenheid houdt de verschillende groepen gescheiden. Veel jonge jongens, afkomstig uit steden als Den Haag, Alkmaar en Arnhem, sluiten zich spontaan aan.
Wat bedoeld was als een breed protest, verandert op het Museumplein in een fel anti-immigratieprotest. Tussen de Nederlandse en Israëlische vlaggen gaan ook Hitlergroeten omhoog.
“We zijn niet extreemrechts”
Op een terras in Amsterdam distantiëren leden van Defend Den Bosch zich van nazisme. “We hebben niks met extreemrechts,” zegt zanger Marco Meesters, lid van de harde kern van FC Den Bosch.
“Ik heb zat Marokkaanse en Turkse vrienden, die vinden óók dat er te veel asielzoekers komen. Met echte vluchtelingen heb ik geen probleem, maar de rest komt hier om herrie te schoppen.”
Hun frustratie richt zich ook op de politie. “Extinction Rebellion wordt netjes weggedragen, wij worden in elkaar geslagen,” zegt een ander.
De groep ontstond nadat Syrische jongeren op de Bossche kermis overlast veroorzaakten. “De politie deed niets,” zegt Meesters. “Dus beschermden wij zelf de mensen.”
Van protest naar rel
Ook Defend Den Bosch was aanwezig bij de rellen op het Malieveld. Over hun rol daar zijn de leden vaag, maar ze geven toe “genoten te hebben van de verbroedering” tussen verschillende harde-kernsupporters. Volgens hen werd het geweld uitgelokt door agenten in burger – een theorie die ook tijdens de coronaprotesten veel werd gedeeld.
De politie spreekt dat tegen, maar de trend is duidelijk: steeds meer Defend-groepen duiken op in het hele land. Er bestaan inmiddels afdelingen in onder meer Schijndel, Haarlem, Den Haag, Katwijk, Arnhem, Utrecht en Rotterdam. Sommige bestaan vooral online, andere opereren fysiek en trekken mee met protesten.
Volgens onderzoeker Jelle van Buuren (Universiteit Leiden) combineren de groepen “de cultuur van voetbalhooligans met gevoelens van achterstelling”.
“Ze functioneren als losse hoofdstukken van een motorclub, met eigen symbolen per stad,” zegt hij. “Nog te ongeorganiseerd om een politieke beweging te heten, maar duidelijk groeiend.”
“Een kant-en-klaar recept voor rellen”
Volgens Willemijn Kadijk van onderzoeksbureau NTA zijn asielprotesten intussen een blauwdruk voor onrust geworden. “Wat op het Malieveld gebeurde, kan zo weer gebeuren,” waarschuwt ze.
Opvallend was volgens haar de afwezigheid van klassieke extreemrechtse organisaties als Voorpost. “Wel werd er schaamteloos antisemitisch gescholden. Dat zie je zelfs bij die groepen zelden – ze weten dat ze in de gaten worden gehouden.”
Jongeren op drift
Tussen de betogers in Uithoorn loopt een 17-jarige met een Defend-trui. Hij kwam eerder in opspraak toen hij tijdens een demonstratie “Timmermans kankerjood” riep – een uitspraak die hem zijn baantje kostte.
“Maar dat woord betekent tegenwoordig niks meer,” zegt hij. “Ik ben zelf Joods.”
Zijn boete betaalt hij via een tikkie in de Telegramgroep van Defend Netherlands, die zo’n 1800 leden telt. “Dat is pas broederschap,” zegt hij.
Later die avond sluit hij zich aan bij de groep die spontaan besluit naar de locatie van het geplande azc te trekken. Jongeren uit het dorp voegen zich bij hen, vooral uit verveling. Ze blokkeren wegen met bouwhekken en dagen de politie uit.
De Mobiele Eenheid grijpt in met honden en wapenstokken; vier mensen worden aangehouden. “Is het toch nog gezellig geworden,” grapt een van hen na afloop.
Analyse: woede zoekt een uitweg
Wat in Uithoorn, Houten en Den Haag zichtbaar wordt, is een groeiende frustratie in de samenleving – over migratie, woningnood en een gevoel van onrecht. Maar waar protest omslaat in geweld, verdwijnen de zorgen achter de rook van vuurwerk en traangas.
De Defend-beweging voedt zich met dat sentiment: nationalistisch, ongeorganiseerd, maar groeiend. En volgens kenners is dat precies wat het zo gevaarlijk maakt.
