DEN HAAG – Nu de laatste stemmen bijna zijn geteld en de Kiesraad vrijdag de officiële uitslag vaststelt, draait in Den Haag alles om één vraag: wie met wie? De formatieperiode breekt aan, en dat betekent weken – misschien maanden – van verkennen, informeren, onderhandelen en aftasten.
Centrumrechts of een stap naar links?
Wordt het een centrumrechtse coalitie van D66, VVD, CDA en JA21, of laat de VVD de blokkade op samenwerking met links los en kiest ze voor D66, GroenLinks/PvdA en CDA? Die laatste optie lijkt weinig waarschijnlijk, al zal er de komende dagen ongetwijfeld worden gewezen op het landsbelang en politieke verantwoordelijkheid.
Volgens politiek commentator Wouter de Winther kan de instabiliteit binnen het leiderloze GroenLinks/PvdA de kansen voor een centrumrechtse coalitie vergroten.
PVV buitenspel
Eén ding lijkt nu al duidelijk: ondanks haar grote winst en vermoedelijke tweede plaats, wordt de PVV door de meeste partijen uitgesloten van regeringsdeelname. Afhankelijk van wie de laatste restzetel krijgt, ontstaan er meerdere formatiescenario’s die de komende dagen zorgvuldig in kaart worden gebracht.
Eerste stap: de verkenner
Dinsdag begint het officiële proces met de verkenning. Waar vroeger de koning deze rol had, ligt die taak sinds 2012 bij de Tweede Kamer. D66-leider en beoogd premier Rob Jetten heeft aangekondigd tijdens het overleg met alle fractievoorzitters bij Kamervoorzitter Martin Bosma een verkenner voor te dragen.
Mogelijke namen die rondgaan zijn onder meer Thom de Graaf (vertrekkend vicepresident van de Raad van State en D66’er), oud-senator Gerard Schouw, voormalig Kamerlid Boris Dittrich en oud-minister Wouter Koolmees, nu topman bij de NS.
Wat doet een verkenner?
Na het fractievoorzittersoverleg maakt Bosma bekend wie de verkenning gaat leiden. De verkenner brengt vervolgens de politieke mogelijkheden in kaart: welke partijen willen met elkaar praten, welke combinaties zijn realistisch, en met welke gesprekken de formatie zou moeten beginnen.
Wilders zaait twijfel over verkiezingen
Voordat het formatiecircus echt van start kan, moet de uitslag officieel worden vastgesteld. D66 riep zichzelf vorige week al tot winnaar uit op basis van cijfers van de ANP Verkiezingsdienst. Die snelle claim zorgde voor felle reacties van PVV-leider Geert Wilders, die zonder bewijs suggereerde dat er onregelmatigheden zouden zijn bij stembureaus.
De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) reageerde scherp: het zaaien van twijfel over eerlijke verkiezingen vormt een bedreiging voor de democratie. Ook in Den Haag klinkt kritiek op de timing van Jettens overwinningstoespraak, die volgens sommigen onbedoeld olie op het vuur gooide.
Officiële uitslag en installatie nieuwe Kamer
Maandagavond worden de voorlopige resultaten van de briefstemmen verwacht. Op 6 en 7 november controleert de Tweede Kamer alle processen-verbaal. De Kiesraad stelt op vrijdag 7 november de definitieve uitslag vast.
Daarna volgt de wisseling van de wacht: op dinsdag 11 november neemt de oude Kamer afscheid, en op woensdag 12 november wordt de nieuwe Tweede Kamer officieel geïnstalleerd.
Formatie voor kerst?
De verkenner krijgt als opdracht om “op basis van de getalsmatige mogelijkheden en een eerste inhoudelijke richting” te bepalen welke partijen samen een stabiele coalitie kunnen vormen. Vervolgens start de informatiefase, onder leiding van een informateur, en daarna de formatiefase, waarin een formateur de regering samenstelt.
Of dat allemaal nog voor kerst lukt, zoals de partijleiders hopen? In Den Haag wordt al gegrapt: misschien die van 2026.
