In de Nederlandse gevangenissen zit van elke elfde gevangene er één zonder geldige verblijfsstatus. Ze mogen officieel niet in Nederland zijn, maar zitten hier wel vast. Hun uitzetting blijkt in de praktijk ingewikkeld.
Ruim 800 gevangenen zonder verblijfsstatus
De Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) telt momenteel ruim 800 gedetineerden zonder geldige verblijfsvergunning. Het gaat om afgewezen asielzoekers, mensen met een verlopen visum of EU-burgers die ongewenst zijn verklaard.
Volgens het ministerie van Justitie en Veiligheid zitten ze vast voor uiteenlopende misdrijven.
Op een totaal van 9.230 gevangenen betekent dat dat bijna negen procent geen recht heeft om in Nederland te verblijven. In de Penitentiaire Inrichting Ter Apel, de enige gevangenis die speciaal bedoeld is voor criminele vreemdelingen, zijn alle 443 cellen bezet.
Door het hele land kampt het gevangeniswezen met een tekort: de bezettingsgraad ligt volgens demissionair staatssecretaris Arno Rutte (Justitie, VVD) boven de 99 procent.
Hoge kosten voor de staat
Het detineren van deze groep kost de Nederlandse staat flink wat geld. Eén gevangene kost gemiddeld 399 euro per dag, aldus de DJI. De ruim 800 vreemdelingen zonder verblijfsstatus zorgen daarmee dagelijks voor een rekening van ongeveer 300.000 euro.
Opvallende strafzaken
De afgelopen tijd komen regelmatig spraakmakende zaken in het nieuws waarbij afgewezen asielzoekers tot lange gevangenisstraffen worden veroordeeld.
Zo verkracht een man uit Sierra Leone een 20-jarige medewerkster van een opvanglocatie en krijgt vier jaar cel.
Een uitgeprocedeerde Palestijn steekt in Groningen een 70-jarige vrouw dood tijdens een beroving en krijgt achttien jaar gevangenisstraf.
Waarom uitzetting lastig blijft
Kunnen buitenlanders die een misdrijf plegen niet sneller worden uitgezet? Volgens het ministerie ligt dat juridisch ingewikkeld.
„Vreemdelingen die in Nederland strafrechtelijk vastzitten mogen hun straf niet zomaar ontlopen,” zegt een woordvoerder. „Volgens de wet geldt de executieplicht: straffen moeten in Nederland worden uitgezeten, tenzij er sprake is van overdracht of strafonderbreking.”
Asielrechtadvocaat Michael Yap ziet dat zo’n overdracht maar zelden plaatsvindt. „Ik heb onlangs een cliënt in Ter Apel bijgestaan die terug mocht naar Marokko. Dat kan dus wel, maar het zijn uitzonderingen. In de praktijk wordt het niet actief opgepakt.”
Een voorbeeld is een Irakees die in Harderwijk tientallen auto’s bekrast. Hij zit al acht maanden vast en wil terug naar Irak, maar het Openbaar Ministerie eist twaalf maanden cel, waardoor hij nog langer in Nederland blijft.
Overdracht vaak moeilijk of onmogelijk
Overdracht aan een ander EU-land is relatief eenvoudig, zegt Yap. „Maar bij landen als Irak wordt het lastig. Dan moet Nederland met de autoriteiten daar overleggen hoe de straf wordt uitgevoerd.”
Sommige landen willen hun onderdanen bovendien niet terugnemen. In andere gevallen is de identiteit of nationaliteit van de gedetineerde onbekend, wat uitzetting nog ingewikkelder maakt.
Ook tbs-klinieken deels gevuld met vreemdelingen
Niet alleen gevangenissen, maar ook tbs-klinieken huisvesten buitenlanders. Volgens cijfers van de IND verblijven er momenteel 160 niet-Nederlandse tbs’ers, van wie 50 geen rechtmatig verblijf hebben.
Ministerie: tekort door personeel, niet alleen door vreemdelingen
Het ministerie benadrukt dat het cellentekort niet alleen wordt veroorzaakt door criminele vreemdelingen. De belangrijkste oorzaak is volgens Justitie een ernstig personeelstekort.
Om dat op te lossen loopt er een wervingscampagne voor nieuwe medewerkers bij de DJI.
Het heropenen van gesloten gevangenissen kost volgens staatssecretaris Rutte „veel geld en jaren tijd”. Ook onderzoekt het ministerie alternatieven, zoals meerpersoonscellen en een detentieboot.
Later dit jaar presenteert Rutte een nieuwe stand van zaken over de aanpak van het cellentekort en de detentie van vreemdelingen zonder verblijfsstatus.
