Er is veel onrust ontstaan over de afgelopen dagen, nu blijkt dat Nederland zich mogelijk inzet voor de verdeling van 30.000 asielzoekers binnen de Europese spreidingswet zonder dat het parlement vooraf volledig is geïnformeerd. Verschillende Kamerfracties spreken schande van wat zij omschrijven als een “onzichtbare deal” met Brussel, waarbij financiële verplichtingen en opvangafspraken niet helder zijn gemaakt. Het gevoel dat de Tweede Kamer buitenspel staat, wekt diepe zorgen over democratische controle, transparantie en het migratiebeleid van Nederland.
De kern van de onrust ligt in de nieuwe mechanismen die de Europese Commissie voorstaat om asielzoekers te verspreiden over lidstaten. Volgens die voorstellen kunnen landen kiezen tussen het opnemen van mensen, het leveren van operationele steun of het betalen van een geldbedrag per uitgebleven opvangplaats. Nederland zou op dit moment de optie van financiële compensatie serieus overwegen. Dat geeft aanleiding tot de term “koehandel”, gebruikt door diverse Kamerleden om de handelswijze te karakteriseren: asielzoekers worden uitgewisseld of ‘afgekocht’ via gelden in plaats van daadwerkelijke opvang – zonder dat huis- en regelgeving hiervoor voldoende ruimte of controle biedt.
Voor veel Kamerleden is het ontbreken van een duidelijke parlementaire behandeling ongebruikelijk en onaanvaardbaar. Ze stellen dat het kabinet zich in Brussel heeft vastgelegd over een verdeling waarvan de criteria, kosten en gevolgen nog nauwelijks zijn toegelicht. De verwarring ontstaat mede omdat het kabinet stelt dat er ‘vooraf geen verplichting’ is en dat onderhandelingsruimte bestond, terwijl fracties juist wijzen op een vrijwel onomkeerbaar akkoord waarmee Nederland mee zal doen.
Volgens de Commissie Asiel van de Europese Unie valt Nederland in de categorie van landen met ‘risico op hoge migratiedruk’. Het voorstel is dat de draagkracht verdeelt wordt door middel van verplichtstellende mechanismen of alternatieve bijdragen. Nederland wordt geacht hierover tijdig informatie te verstrekken, maar in de huidige situatie is het onduidelijk welke verplichtingen precies zijn aangegaan, welk budget gemoeid is en of gemeenten en gemeenten belast zullen worden met nieuwe opvangstructuren.
In de Tweede Kamer is de vrees dat het kabinet de democratische controle op migratiebeleid heeft ondermijnd. Een woordvoerder van een oppositiepartij sprak van “een serieus precedent waarin het parlement wordt gepasseerd”. De zorgen zijn versterkt door het feit dat bij de Europese presentatie van het migratiepact geen specifiek aantal is genoemd, maar dat er tegelijkertijd documentatie is waaruit blijkt dat lidstaten mogelijk miljoenen euro’s per uitblijvende doorplaatsing kunnen moeten betalen.
Politieke partijen vrezen dat Nederland zich op een traject begeven heeft waarin opvangquota, financiële bijdragen en migratieaftrek deels achter gesloten deuren zijn geregeld – terwijl burgers en gekozen vertegenwoordigers nauwelijks inspraak kregen.
Het kabinet benadrukt dat Nederland tot dusver nog geen final deal heeft ondertekend en dat er geen directe verplichting is om 30.000 mensen op te nemen. Wel wordt erkend dat het land zich heeft geschaard achter het principe van solidariteit, zoals voorgesteld door de Commissie. Het verdere verloop van de onderhandelingen wordt volgens het ministerie zorgvuldig in kaart gebracht en er is “uiterste transparantie” beloofd naar het parlement.
Toch blijft het vertrouwen getekend: de oppositie wil spoedige schriftelijke antwoorden over het budget, de criteria en de mogelijke gevolgen voor gemeenten, huisvesting en integratie. De angst is dat besluiten die grote maatschappelijke gevolgen hebben, eerder Europees dan nationaal worden genomen – terwijl de uitvoering lokaal moet worden opgevangen.
De discussie roept breder de vraag op: hoe ver gaat Europese samenwerking als het om asiel en opvang gaat? En hoe wordt nationale soevereiniteit bewaakt wanneer besluitvorming plaatsvindt op supranationale niveau? Voor nu staat één kwestie centraal: het draagvlak voor migratie- en opvangbeleid kan alleen bestaan als transparant, democratisch en uitvoerbaar is – en een gevoel dat het parlement door het kabinet níet volledig is betrokken, doet daar afbreuk aan.
De Kamercommissies roepen op tot formele behandeling, moties en debat over de stand van zaken rond het migratiepact. Voor het kabinet ligt de uitdaging in het balanceren van nationale belangen, Europese druk en publieke legitimiteit van het asiel- en migratiebeleid.
