Op begraafplaats Essenhof in Dordrecht zijn gedurende twee jaar stiekem experimenten uitgevoerd op stoffelijke overschotten, terwijl nabestaanden nergens van wisten en er geen enkele vergunning bestond om graven te openen. Doel van de experimenten was het versnellen van het ontbindingsproces, dat al lange tijd niet goed verliep door slechte ventilatie in de grafkelders.
Dat blijkt uit een onderzoek van adviesbureau TwynstraGudde, dat in opdracht van de gemeente is uitgevoerd.
Geheime opening eerste keldergraf
In 2013 werd zonder aankondiging het eerste keldergraf geopend om te controleren of de lichamen daarin inderdaad nauwelijks ontbonden waren—een vermoeden dat al sinds 2011 leefde. Volgens de onderzoekers gebeurde dit met medeweten van toenmalig wethouder Bert van de Burgt.
In zo’n keldergraf kunnen vier lichamen boven elkaar worden begraven.
Zes maanden later, in december 2013, werd hetzelfde graf nogmaals geopend om zekerheid te krijgen. Ook dit gebeurde zonder vergunning, zonder kennisgeving aan nabestaanden en zonder enige officiële meldingsprocedure.
Drie geheime experimenten
Daarna besloot Essenhof in het diepste geheim proeven uit te voeren in drie verschillende keldergraven met telkens vier overledenen.
In het eerste graf werden de lichamen behandeld met een microbiologische vloeistof of poeder om ontbinding te stimuleren.
Het tweede graf werd voorzien van betere ventilatie.
Het derde graf bleef ongemoeid en diende als controlegroep.
De grafkelders werden in totaal vier keer geopend, beginnend in april 2015 en eindigend in oktober 2016. De resultaten werden vergeleken in overleg met de Landelijke Organisatie van Begraafplaatsen. Alle betrokken lichamen waren in 2007 begraven en de grafrechten waren nog niet verlopen.
Ontdekking via geheim memo
De zaak kwam in beweging toen gemeenteraadslid Marco Stam (toen Fractie Van Waardhuizen) kritische vragen stelde over het uitblijven van ontbinding. Pas echt losbarsten deed het in 2024, toen uit een kluis een geheim memo uit 2015 opdook.
Daarin beschrijft de toenmalige directeur van Essenhof gedetailleerd de uitgevoerde experimenten, inclusief de bewering dat deze juridisch zouden zijn getoetst—al hebben de onderzoekers daar geen enkel bewijs voor gevonden.
In totaal zijn dertig grafkisten geopend. Burgemeester Nanning Mol reageerde tijdens een persconferentie geschokt en sprak van een rapport dat hem heeft ‘verbijsterd’.
Opzettelijke geheimhouding
Volgens het memo werden de opgravingen bewust uitgevoerd op momenten dat de begraafplaats gesloten was om geen aandacht te trekken. Alle betrokken medewerkers kregen strikte geheimhouding opgelegd.
Wethouder Van de Burgt zou destijds hebben besloten de kwestie niet aan de rest van het college te melden, uit angst voor ‘onnodige onrust’.
B en W verklaarden eerder al wél sinds 2015 op de hoogte te zijn geweest, maar kozen ervoor de gemeenteraad en het publiek niet te informeren omdat het nieuws als ‘schokkend’ kon worden ervaren.
Van de Burgt zegt zich in zijn eerste reactie niet te herinneren of hij de kwestie inderdaad stil wilde houden.
Zeer slechte omstandigheden in de grafkelders
Naast de geheime experimenten brengt het rapport ook ernstige arbeidsomstandigheden aan het licht.
Medewerkers werkten jarenlang zonder beschermende kleding of mondkapjes in grafkelders waar in de zomer van 2023 slechts 7 procent zuurstof werd gemeten — ruim onder de norm van minimaal 18 procent. Ook het giftige gas waterstofsulfide werd aangetroffen.
Toen medewerkers klaagden over onwelwordingen werd daar volgens het onderzoek aanvankelijk ‘lacherig’ op gereageerd door leidinggevenden. Later begonnen medewerkers met een bladblazer lucht in de kelders te pompen voordat ze naar binnen gingen.
Excuses van het stadsbestuur
Wethouder Marc Merx (VVD) noemt de bevindingen in een verklaring „ernstig” en stelt dat de experimenten nooit zonder toestemming van nabestaanden hadden mogen plaatsvinden.
‘Het beroerde is dat we het niet meer goed kunnen maken. Dit had nooit mogen gebeuren. Namens het college bied ik hiervoor excuses aan.’
Slachtofferhulp was aanwezig bij een speciale bijeenkomst waar nabestaanden zijn bijgepraat.
Het Openbaar Ministerie en de Nederlandse Arbeidsinspectie zijn door de gemeente geïnformeerd, maar zien vooralsnog geen aanleiding om zelf een onderzoek te starten.
Stille verplaatsing van lichamen in 2020
Uit het onderzoek blijkt bovendien dat in september 2020 twintig tot 22 niet-ontbonden lichamen vanuit begraafplaats Zuidendijk naar Essenhof werden verplaatst—zonder dat nabestaanden daarover zijn geïnformeerd.
Deze overledenen hadden eigenlijk in een verzamelgraf op Zuidendijk moeten worden bijgezet. De verhuizing wordt door medewerkers als extra pijnlijk ervaren omdat nabestaanden expliciet voor die locatie hadden gekozen.
Het stadsbestuur heeft inmiddels opdracht gegeven om ook dit onderdeel aanvullend te onderzoeken.
