De term non-binair verwijst naar mensen die zich niet (volledig) identificeren als man of vrouw, maar ergens buiten of tussen die traditionele tweedeling vallen. Non-binaire personen kunnen zich zowel mannelijk als vrouwelijk voelen, geen van beide, of wisselend tussen verschillende genderidentiteiten. De term is een overkoepelende aanduiding binnen de bredere genderdiversiteit en benadrukt dat gender geen vaststaand, enkelvoudig hokje is. In de samenleving groeit het bewustzijn rond non-binaire identiteiten: overheden, organisaties, media en scholen passen steeds vaker taalgebruik, formulieren en beleid aan om deze groep beter te erkennen en te vertegenwoordigen. Tegelijkertijd stuit die ontwikkeling op weerstand bij mensen die moeite hebben met veranderende normen en nieuwe taalregels.
Op middelbare school VKO Opwijk in Vlaams-Brabant is die spanning de afgelopen weken scherp naar boven gekomen. Daar heeft de nieuwe adjunct-directeur zich bij aanvang van het schooljaar openlijk als non-binair voorgesteld. In een mail aan leerlingen, ouders en collega’s legde die uit zich niet thuis te voelen in de klassieke aanspreektitels “meneer” of “mevrouw”, en vroeg om neutrale taal te gebruiken. De adjunct-directeur gaf daarbij aan de voornaamwoorden “die/hun” te gebruiken en stelde voor om simpelweg “adjunct” als aanspreekvorm te hanteren, bijvoorbeeld: “Goedemorgen, adjunct”.
De mail was bedoeld om verwarring weg te nemen bij personeel en leerlingen, die na de startvergadering al aangaven niet goed te weten welke woorden ze moesten gebruiken. Tegelijkertijd moest de boodschap duidelijk maken dat het ging om een vraag om respectvolle omgangsvormen, niet om een formeel opgelegd gebod. De directie erkende dat het voor veel mensen wennen is om nieuwe voornaamwoorden en aanspreekvormen in de praktijk te brengen en benadrukte dat er ruimte is voor fouten en versprekingen.
Toch sloeg de communicatie bij een deel van de ouders en leerlingen anders neer. Op sociale media en in ouderchats doken berichten op dat leerlingen zogenoemde “aantekeningen” of opmerkingen in hun dossier zouden krijgen als zij per ongeluk toch “meneer” zouden zeggen in plaats van “adjunct” of “die/hun”. Volgens bezorgde ouders zou dit bij kinderen extra druk en stress veroorzaken, omdat ze bang zijn iets “fout” te zeggen en daarop afgerekend te worden. De non-binaire identiteitsclaim van de adjunct-directeur werd zo onderdeel van een breder debat over taal, vrijheid, opvoeding en de vraag hoe ver scholen mogen gaan in het aanpassen van omgangsvormen.
Tijdens een schoolraad op 6 oktober kwam de kwestie nadrukkelijk op tafel. Enkele ouders vroegen om opheldering over de mail, de gekozen aanspreekvormen en de vermeende sancties. De schoolleiding ontkende daar dat leerlingen worden gestraft of officieel genoteerd als zij zich verspreken of uit gewoonte “meneer” zeggen. Volgens het bestuur is er geen sprake van disciplinaire maatregelen op basis van aanspreekvormen en gaat het enkel om een verzoek om respectvolle taal, waarbij fouten worden gezien als onderdeel van een leerproces. Wel gaf de directie toe dat de communicatie naar ouders eerder en duidelijker had moeten verlopen om misverstanden te voorkomen.
De mail van de adjunct-directeur riep bij sommige ouders zoveel weerstand op dat één van hen de boodschap volledig “gecorrigeerd” terugstuurde. In die versie werden de non-binaire voornaamwoorden en neutrale aanspreekvormen systematisch vervangen door traditionele, binaire taal. De aangepaste brief werd vervolgens opnieuw naar de adjunct-directeur gestuurd als vorm van protest. De actie illustreert hoe emotioneel en principieel het onderwerp voor een deel van de achterban ligt: voor deze ouders gaat het niet alleen om een taalkwestie, maar om de vraag of hun kinderen geconfronteerd moeten worden met genderconcepten waar zij zichzelf niet in herkennen.
Tegelijk zijn er ook ouders, leerlingen en collega’s die de stap van de adjunct-directeur zien als een kans om leerlingen te laten kennismaken met diversiteit en respectvolle omgang met verschil. Zij wijzen erop dat scholen vaker het toneel zijn van maatschappelijke veranderingen en dat jongeren juist op school leren omgaan met mensen die anders zijn dan zijzelf, of dat nu gaat om afkomst, geloof, geaardheid of genderidentiteit. Voor hen is het gebruik van “die/hun” en “adjunct” vooral een kwestie van gewenning en taalvaardigheid.
Voor de adjunct-directeur zelf is de kern van de zaak duidelijk: het gaat om erkenning. In eerdere uitlatingen liet die weten dat het kwetsend kan zijn om hardnekkig met “meneer” te worden aangesproken, maar dat versprekingen op zichzelf niemand kwalijk worden genomen. Alleen wanneer mensen doelbewust en herhaaldelijk weigeren om de gevraagde aanspreekvorm te gebruiken, wordt het ervaren als een gebrek aan respect. De persoonlijke genderidentiteit, zo benadrukt de adjunct, doet volgens die geen afbreuk aan de professionaliteit of de inzet voor de school, leerlingen en personeel.
De discussie rond VKO Opwijk past in een bredere ontwikkeling in België en Nederland, waar scholen en andere instellingen steeds vaker te maken krijgen met vragen rond genderexpressie en inclusie. Juridisch is discriminatie op basis van genderidentiteit en genderexpressie verboden, maar in de dagelijkse praktijk blijft het zoeken naar werkbare manieren om iedereen recht te doen. Taal speelt daarin een centrale rol: kleine woorden als “hij”, “zij”, “die”, “meneer” of “mevrouw” blijken voor betrokkenen een groot emotioneel gewicht te dragen.
Intussen gaat het schoolleven in Opwijk gewoon door. Leerlingen lopen nog steeds door de gangen, lessen worden gegeven, toetsen gemaakt. In klaslokalen en lerarenkamers wordt nuchter geoefend met nieuwe woorden, gaat er wel eens wat mis en wordt er soms gelachen om versprekingen. Aan de keukentafel thuis praten ouders met hun kinderen over wat er op school gebeurt, ieder vanuit zijn eigen overtuigingen. Hoe de schoolgemeenschap uiteindelijk met de situatie zal omgaan, zal de komende tijd blijken – stap voor stap, in gesprekken, in mails en vooral in de dagelijkse praktijk in en rond het schoolgebouw.
