In Nederland ontstaat een schrijnende paradox binnen de ouderenzorg: tegelijkertijd met tienduizenden senioren die wachten op een plek in een verpleeghuis, kampen diverse instellingen met leegstaande kamers. Ondanks de wachtlijst van bijna 17.000 tot 18.000 ouderen blijft het aanbod onvoldoende benut. Hoe ontstaat deze mismatch tussen vraag en aanbod — en wat kan er gebeuren om dit structureel op te lossen?
De huidige situatie: wachtlijst versus leegstaande capaciteit
Er zijn op dit moment volgens berichten bijna 18.000 ouderen op zoek naar een plaats in een verpleeghuis. Toch staan kamers leeggemaakt binnen instellingen die kampen met onderbezetting. Deze situatie roept vragen op over de efficiëntie van het verpleeghuisaanbod, de regelgeving en de wijze waarop wachtlijsten worden beheerd.
Instellingen geven aan dat de leegstand gedeeltelijk wordt veroorzaakt door:
Strenge indicatieregels: wie recht heeft op opname in een verpleeghuis wordt bepaald op basis van zorgvuldig vastgestelde criteria. Soms vallen ouderen net buiten de norm, waardoor zij onterecht worden afgewezen of via ingewikkelde procedures moeten aantonen dat opname gerechtvaardigd is.
Persoonlijke voorkeuren van cliënten: ouderen kiezen vaak voor locaties dicht bij familie of in een specifieke gemeente. Dit betekent dat een lege kamer in een andere regio vaak niet passend is voor iemand die wacht — ook al is die kamer feitelijk beschikbaar.
Beperkingen in flexibiliteit: instellingen kunnen niet altijd snel inspelen op veranderingen in vraag, bijvoorbeeld door kamers om te vormen voor tijdelijke opvang of andere vormen van zorg.
Financiële druk: leegstand betekent gemiste inkomsten, terwijl de kosten voor personeel, onderhoud en vaste lasten doorlopen. Dit ondermijnt de financiële buffers van instellingen en beperkt hun manoeuvreerruimte.
Door deze factoren ontstaat een inefficiënte situatie: instellingen die onder druk staan, ouderen die langer wachten of thuis blijven terwijl de situatie al onhoudbaar is, en een regionaal wantrouwen in de bevoorrading van passende zorg.
Gevolgen voor ouderen en instellingen
Voor ouderen op de wachtlijst kan de situatie ernstige gevolgen hebben. Wachtenden verblijven soms langer in een thuissituatie, waar de zorg niet langer veilig of haalbaar is. Dit vergroot het risico op overbelasting van mantelzorgers en verhoogt de druk op wijkverpleging en thuiszorg.
Voor verpleeghuizen betekent leegstand een bedreiging voor de continuïteit van de organisatie. Minder inkomsten kunnen investeringen in personeel, kwaliteit of innovatie belemmeren. Sommige locaties dreigen zelfs hun activiteiten te moeten krimpen of sluiten, wat de druk op een al krap zorgsysteem versterkt.
Regionaal ontstaan praktische en organisatorische uitdagingen: het moeilijker maken van efficiënte matching tussen vraag en aanbod, het managen van doorstroom en continuïteit in zorgtrajecten, en het coördineren van capaciteit tussen instellingen binnen een regio.
Mogelijke oplossingen en beleidsperspectieven
Om deze mismatch te bestrijden, worden verschillende oplossingsrichtingen aangedragen:
Versoepeling of afstemming van indicatiebeleid
Door criteria flexibeler te maken, of meer differentiatie toe te voegen, kunnen meer ouderen in aanmerking komen voor opname. Ook een betere regionale afstemming van indicatiebeslissingen kan helpen vraag en aanbod beter op elkaar aan te laten sluiten.Regionale coördinatie van vraag en aanbod
Door instellingen, gemeenten en zorgkantooren beter samen te laten werken, kan capaciteit regionaal worden geaggregeerd en afgestemd. Een centrale matching kan helpen lege kamers te benutten waar iemand wacht, ongeacht locatie.Flexibel gebruik van ruimtes
Lege kamers kunnen tijdelijk ingezet worden voor kortdurende revalidatie, tijdelijke opvang na ziekenhuisopname of “tussenoplossingen” bij overbrugging van thuiszorg. Dit verhoogt de benutting van de capaciteit.Financiële prikkels en compensatieregelingen
Instellingen zouden gecompenseerd kunnen worden voor leegstand, zodat het minder pijnlijk is als kamers tijdelijk onbenut blijven. Tegelijk kan stimulans worden gegeven aan instellingen om capaciteit effectief in te zetten.Investeren in zorg dichtbij huis
Een duurzame strategie is het versterken van woon-zorgcombinaties, kleinschalige groepswoningen, buurtzorg en andere vormen van zorg die ouderen ondersteunen zonder directe verpleeghuisopname. Dit kan de druk op verpleeghuizen verminderen.Transparantie en informatieverstrekking
Ouderen en hun naasten moeten beter geïnformeerd worden over de verschillende mogelijkheden, de locaties van beschikbare woningen en de wachttijdenregionaal. Dat vergroot de kans dat een beschikbare kamer past bij de vraag.
Waarom gebeurt dit ondanks de urgentie?
Hoewel de discrepantie schrijnend is, ligt de oorzaak vaak in combinatie van factoren: het stelsel waarin zorginstellingen autonoom opereren, het stremmende effect van indicatieregels, de lokale keuzes van ouderen en de financiële risico’s van leegstand. Bovendien zijn veranderingen in de ouderenzorg vaak traag, mede door bestaande wetgeving, budgettaire kaders en organisatorische verankering.
Zonder gerichte maatregelen dreigt het risico dat de toegankelijkheid van langdurige zorg verder afneemt, wachtlijsten langer worden, en dat verpleeghuizen onder druk komen te staan, met mogelijke sluitingen of inkrimpingen van capaciteit.
Een dringende oproep tot actie
De situatie vraagt om urgent beleid: een integrale aanpak waarin gemeenten, zorgkantoren, zorgaanbieders en regionalisering samen optrekken. Het is van groot belang dat de overheid met heldere kaders komt, dat bevoegdheden worden afgestemd, en dat innovatieve oplossingen snel kunnen worden ingezet. Voor de ouderen die wachten — vaak in kwetsbare omstandigheden — is uitstel geen optie. De leegstaande kamers moeten niet langer symbool zijn van inefficiëntie, maar van de potentie om mensen tijdig en passend zorg te bieden.
