De vogelgriep verspreidt zich opnieuw in rap tempo door Nederland en de rest van Europa. Zowel onder wilde vogels als op pluimveebedrijven worden uitzonderlijk veel besmettingen vastgesteld. Meer dan een miljoen kippen, kuikens en kalkoenen zijn inmiddels geruimd. Wetenschappers en deskundigen waarschuwen voor een onrustige periode, waarin nieuwe uitbraken vrijwel zeker zijn. Wat betekent dit voor consumenten, voor boeren en voor de volksgezondheid? Hier de belangrijkste vragen en antwoorden op een rij.
1. Loopt de situatie uit de hand?
Uit gegevens van de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) blijkt dat er nog nooit zoveel zieke wilde vogels zijn aangetroffen als dit seizoen. De virusdruk in de natuur is uitzonderlijk hoog en de besmettingen blijven zich uitbreiden naar meer vogelsoorten.
Ook op pluimveebedrijven is de schade groot. Inmiddels zijn meer dan 1 miljoen dieren geruimd bij 17 besmette bedrijven. Dat aantal ligt ver boven de ongeveer 175.000 dieren die in de winter van 2024–2025 moesten worden gedood. Het huidige seizoen verloopt dus aanzienlijk zwaarder en ingrijpender voor de sector.
2. Kan het virus op mensen overslaan?
Ja, al is de kans klein. Wanneer mensen besmet raken, gaat het meestal om milde klachten, maar wereldwijd zijn er wel sterfgevallen bij mensen bekend.
Er zijn geen aanwijzingen dat je vogelgriep kunt krijgen via consumptie van kippenvlees of eieren. Wel is het belangrijk om direct contact met dode of zieke vogels te vermijden.
Het virus kan in theorie muteren en zich aanpassen aan mensen. Wetenschappers waarschuwen dat dit kan leiden tot onderlinge besmetting tussen mensen, wat het risico op een gevaarlijke uitbraak zou vergroten.
3. Kunnen mensen zich laten testen?
Ja. Het RIVM test op dit moment mensen die werkzaam zijn op besmette pluimveebedrijven. De test is vrijwillig; boeren mogen zelf bepalen of zij zich laten onderzoeken. Tot nu toe zijn er in Nederland geen positieve gevallen bij mensen vastgesteld.
4. Zijn er veel dode wilde vogels te zien?
Op dit moment nog niet. Volgens Marja van Gessel van Stichting Dierenhulp Dierenambulance Tiel zijn er weinig meldingen van massale sterfte. Dat komt overeen met wat wetenschappers elders in Europa zien: veel vogels zijn wel besmet, maar sterven niet massaal zoals in eerdere jaren. De verspreiding gaat echter wel onverminderd door.
5. Hoe herken je vogelgriep bij wilde vogels en wat moet je doen?
Twee symptomen zijn opvallend en wijzen vaak op vogelgriep:
Zwemvogels die rond hun as draaien
Vogels met een abnormaal gekronkelde nek
Wie een dergelijke vogel ziet, moet het dier nooit met blote handen aanraken. De dierenambulance kan worden gebeld om het dier op te halen. Dode vogels kunnen voor onderzoek worden aangemeld bij het Dutch Wildlife Health Centre, bij voorkeur met foto’s. Gebruik indien mogelijk een mondkapje en raak het dier niet aan.
6. Hoe kan het dat het virus ondanks maatregelen toch stallen binnendringt?
Deskundigen vermoeden dat het virus meestal via mensen of materialen wordt meegedragen. Een kleine hoeveelheid besmette vogelpoep op het erf kan al voldoende zijn. Boeren werken met strikte hygiënemaatregelen, zoals aparte kleding en schoeisel per stal en frequent handen wassen.
Toch kan een minimale verslapping grote gevolgen hebben. Vogelgriepexpert Mónika Ballmann benadrukt dat boeren de maatregelen als dagelijkse routine zien, terwijl virologen er met een veel strengere blik naar kijken. LTO-bestuurder Kees de Jong roept boeren op hun hygiëneprotocollen opnieuw kritisch te bekijken: in deze situatie is streven naar absolute naleving essentieel.
7. Is er een oplossing in zicht?
Voor pluimvee lijkt vaccinatie de meest hoopvolle structurele oplossing. Hoogleraar Arjan Stegeman van de Universiteit Utrecht pleit ervoor om zo snel mogelijk te beginnen met vaccineren. Volgens hem is het ruimen van besmette bedrijven niet langer voldoende om het virus te beheersen, laat staan uit te roeien.
Het kabinet geeft echter nog geen toestemming om te vaccineren. Er loopt aanvullend onderzoek naar de werkzaamheid van de beschikbare vaccins. De eerste resultaten zijn volgens deskundigen positief, wat de druk op de overheid verhoogt om sneller te handelen.
8. Wat betekent dit voor wilde vogels?
Wilde vogels kunnen niet worden gevaccineerd. Opvallend is dat veel wilde dieren dit seizoen wel besmet raken, maar minder vaak sterven. Onderzoekster Valentina Caliendo van het Dutch Wildlife Health Centre ziet tekenen dat vogels een vorm van natuurlijke weerstand ontwikkelen. Dat voorkomt massale sterfte, maar vermindert niet de verspreiding van het virus. Besmette dieren blijven het virus doorgeven.
9. Wat kunnen we de komende weken verwachten?
Deskundigen zijn somber gestemd over de nabije toekomst. Mónika Ballmann van Wageningen Bioveterinary Research verwacht dat het aantal uitbraken op pluimveebedrijven de komende weken verder zal oplopen. Ook Caliendo voorspelt een drukke decembermaand.
Hoogleraar Stegeman deelt die zorgen. Volgens hem is Nederland nog niet aan de piek van het aantal overwinterende wilde vogels. “Ik houd mijn hart vast”, zegt hij over wat er nog kan komen.
